VALOUCA OU BALOUCA

 VALOUCA OU BALOUCA

Certo é que, ao longo da historia, os amanuenses ou escribáns manexaron os nomes propios (topónimos, xentilicios) á sua maneira. Tampouco daquela había normas ortográficas que puidesen aplicar aos seus escritos. Así que chegamos a pensar e dicir hoxendía que "para os nomes propios non hai regras ortográficas".

Comprobamos, tocante a segunda forma deste topónimo, que encontramos un Balocos en Moeche. Balocas, en Ribadavia. Balocás e Balocales, en Santiso. Lugares ben distantes entre sí. Quizáis debido a esas prácticas documentais comentadas anteriormente ou porque acaían ao significado polo que daquela foron creados. Porén encontramos as formas baloco/a no Diccionario Estraviz como palabras de uso cotián.

Pasamos agora a estudar a forma Valouca. E temos referencias históricas interesantes. Xa que o termo "valocos" utilízouno o Pai Sarmiento con significado de "barranquito o zanja que abren las aguas en una tierra". No portugués do sul comprobamos a existencia da palabra "valoca" con significado de "sulco aberto polos aluvións dun terreo”, aporte de Manuel de Moraes, que o recolle Joan Corominas como posible derivado do latín "vallum". Hoxendía para o profesor Edelmiro Bascuas sería máis coherente o vencellamento destes "valocos" a un valor hidronímico. Así descubrimos no Diccionario Estraviz os termos "valoca" e xa a definitiva "valouca", cos significados de "pequeno vale/valado, corga, vaguada". E tamén aparece no Prontuário Prático do Dr. Carlos Durao.

Analizando a  orografia e toponimia da contorna, observamos que este pequeno lugar barquense  encóntrase nas proximidades do soterrado arroio Cigueño, segue a recibir o nome de Rúa da Valouca e no seu camiño conflúe coa Rúa dos Muiños.

Sería ben establecer un topónimo unificado ao respecto porque xa vai derivando cara a outras formas, como Balorca, que se vai afastando ainda máis da fórmula orixinal. Se tedes alguna dúbida ao respecto, preguntade aos petrucios do lugar, que aínda conservan lembranzas de cando o arroio era “O Arroio”. E para ilustrar o post, deixámosvos unhas imaxes de cómo era esta zona na década dos 60, do meu cartaz familiar, e cómo é na actualidade, foto tirada de Google Maps.

Carlos Prieto Rodríguez

 

BIBLIOGRAFÍA

 

Edelmiro Bascuas López “Val e outros derivados da raíz indoeuropa wel-“

https://lusografiacarlosdurao.blogspot.com/

Diccionario Estraviz.

A TAFONA

 

REQUIEM POLA TAFONA

Habera que remontarse cando eu tiña uso de razón (década dos cincuenta) que comecei a familiarizarme con ese cantiño do Barco. Acompañaba a miña nai á horta, camiño de Veigadocabo e aquel era un lugar de paso e espera. O paso a nivel e a fonte do camiño eran as nosas paradas habituais. Máis tarde, xa deixando a etapa de parvulitos, seguín mantendo un trato estreito pois pasei a "Escola da Tafona", da que gardo bastantes lembranzas, ata que empezou a funcionar o "grupo escolar", hoxe chamado "CEIP  Julio Gurriarán". De ler no "Silabario" na escola de Da. Mercedes a chapurrear no Quixote -así como volo conto- foi como aprender un novo idioma. 

Pero vou falar do mellor que me pasou, pois sempre che queda un sabor de boca máis dóce . Os primeiros días foron frustantes, pero aínda hoxe non sei por qué me pasaron ao segundo andar con D. Jesús, que daquela estaba de baixa. Veuno substituir outro mestre, de cuxo nome non podo lembrarme. Pero tiña algunhas características físicas que o marcaban: alto, moreno, de pelo negro acebiche e rizado, con negros lentes de pasta. Ensinoume algo que me ía servir moito no futuro: o uso das cores. A miña afección ao debuxo e a pintura empezou así.

Pero imos seguir coa Tafona. Fronte á escola había un almacén de coloniais.  Non é que eu comprara alí, pero eran ben visibles os sacos e caixas amontoados sempre na acera. Tamén vivía por ali Luis, "O Toti", ao que sempre acompañaba a cativada, subida ou tirando do seu carro. Regresaba petado de paquetes que viñan no "correo das seis". Tamén lembro ao Buján, xa perto da via do tren, que tiña un caballo percherón cun cú tan grande como unha praza de touros- así parecíamo a min-. E outro señor moi amable - que alguen me sople o seu nome-, que, sempre que me vía, me daba unha ou duas galletas de vainilla, rancias xa, pero que a min sabíanme a groria.

E conto todo isto, tan persoal, como unha homenaxe á Tafona. Porque a alguén, un aciago día, ocorreuselle cambiarlle o nome por "Rúa Lamas Carvajal". E non é que eu non valore a vida e obra deste escritor,  pero xa me cambiou a vida e a comunicación coa xente máis nova. Así que reivindiquemos o nome da Tafona, un arabismo, que chegou ao noso galego medieval seguramente por tradición mozárabe. Este nome servia de referencia a aqueles lugares onde se facía ou vendía o pan. E, para rematar, se ainda segue por alí a "Panadería Nuevo" que non nola movan como o topónimo da rúa onde estaba.

(Foto de Manuel Juan Otero Pérez).

Carlos Prieto Rodríguez.